دیالیز یک نوعی روش درمانی برای کسانی است که کلیه هایشان کار نمی کنند یا خیلی کم کار میکنند. این امر در اصطلاح پزشکی به معنای فرآیند تصفیه خون است و می تواند وظیفه کلیه‌ها در تصفیه مواد زائد و اضافی از خون را به صورت مصنوعی بر عهده گیرد.
چرا از دیالیز استفاده می شود؟
کلیه‌ها عملکرد مهمی در بدن دارند و می توانند از ماندن مواد زائد و سایر ناخالصی ها در بدن جلوگیری کنند. همچنین، به کنترل فشار خون و تنظیم سطوح عناصر شیمیایی خون کمک میکنند(از جمله سدیم و پتاسیم).
همچنین، کلیه‌ها نقشی در فعال‌سازی ویتامین D دارند که باعث بهبود جذب کلسیم میشود، که البته این عملکرد را دیالیز نمیتواند انجام دهد.
به همین دلیل زمانی که فرد دچار نارسایی کلیه و یا هر نوع بیماری کلیه می شود که کلیه ها نمی توانند کار خود را به درستی انجام دهند، دیالیز می‌تواند به عملکرد طبیعی بدن کمک کند. با انجام دیالیز، دیگر نمک و سایر مواد زائد در خون تجمع نمی یابند و سموم از بدن دفع می شود.
انواع دیالیز
انواع روش های دیالیز به شرح زیر است :
- همودیالیز (از طریق خون)
- دیالیز صفاقی
- جایگزینی مداوم کلیه
همودیالیز
همودیالیز، یکی از روش های رایج دیالیز است که در آن از یک کلیه مصنوعی به نام همودیالیزور جهت حذف مواد زائد و مایع اضافی از خون استفاده میشود. در این روش، خون از بدن خارج شده و از طریق کلیه مصنوعی تصفیه میشود. پس از آن، خون تصفیه شده با استفاده از دستگاه دیالیز به بدن بازگردانده میشود.
پزشک جهت ایجاد جریان خون مناسب به کلیه مصنوعی، باید روی عروق بیمار اقداماتی انجام دهد تا دسترسی مناسب به حجم زیاد خون از طریق عروق مقدور باشد.که به این اقدامات دسترسی عروقی می گویند. انواع دسترسی عروقی شامل موارد زیر است :
- فیستول شریانی وریدی (AV): در این نوع، یک شریان و یک ورید به یکدیگر متصل می‌شوند و این گزینه مطلوب تر است.
- پیوند یا گرافت AV: این نوع شامل یک لوله یا رگ مصنوعی است که برای اتصال شریان و ورید استفاده میشود.
- کاتتر دسترسی عروقی: این نوع ممکن است از طریق ورید بزرگ گردن وارد شود و برای استفاده کوتاه مدت یا موقت طراحی شده است
فیستول‌های AV و پیوند AV برای دیالیز بلندمدت طراحی شده و صورت می گیرند.
افرادی که فیستول AV را تعبیه میکنند، دو تا سه ماه پس از جراحی فیستول آماده شروع همودیالیز میشود.
افرادی که پیوند AV دارند، در عرض دو تا سه هفته آماده می‌شوند.
کاتترها برای استفاده کوتاه مدت یا موقت طراحی شده‌اند و بلافاصله قابل استفاده هستند.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی نوعی روش دیالیز است که برای انجان آن باید جراحی جهت قرار دادن کاتتر دیالیز صفاقی در شکم انجام شود. از طریق این کاتتر مایعی داخلی حفره شکم تزریق میشود و این مایع کمک میکند تا خون شما از طریق غشای صفاق در شکم، تصفیه شود.
در طول دیالیز، مایع دیالیز در داخل صفاق میماند و مواد زائد را از خون جذب میکند. پس از مدت زمان معین مایع که الان حاوی مواد زائد و دفعی بدن است از طریق همان کاتتر از شکم خارج می شود.
این فرآیند معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و باید چهار تا شش بار در روز تکرار شود. با این حال، تبادل مایعات را می‌توان در هنگام خواب یا بیداری انجام داد.
دیالیز صفاقی انواع مختلفی دارد، اما دو نوع اصلی آن عبارتند از:
- دیالیز صفاقی متحرک مداوم (CAPD): در این نوع از دیالیز صفاقی، شکم باید چندین بار در طول روز پر و تخلیه شود. این روش بدون نیاز به دستگاه بوده و باید در حالت بیداری انجام شود.
- دیالیز صفاقی دوره ای مداوم (CCPD): در این نوع، از یک دستگاه جهت چرخاندن مایع به داخل و خارج شکم استفاده میشود. معمولاً در شب و هنگام خواب انجام میشود.
علاوه بر این، دیالیز صفاقی متناوب نیز وجود دارد که معمولاً در بیمارستان انجام میشود. این روش از همان دستگاه CCPD استفاده میکند، اما زمان بیشتری برای انجام آن نیاز است.
این فرآیند معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و باید چهار تا شش بار در روز تکرار شود. با این حال، تبادل مایعات را می‌توان در هنگام خواب یا بیداری انجام داد.
درمان جایگزینی مداوم کلیه
درمان جایگزینی مداوم کلیه یا هموفیلتراسیون، اصولاً در بخش مراقبت‌های ویژه برای افرادی که به نارسایی حاد کلیه مبتلا هستند، استفاده میشود. این روش به منظور تصفیه خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، خون از طریق لوله ای عبور داده می شود و سپس با استفاده از یک فیلتر، مواد زائد و آب را از خون خارج می نماید. سپس خون همراه با مایع جایگزین به بدن بازمی‌گردد. این روش معمولاً به صورت روزانه و برای مدت 12 تا 24 ساعت در روز انجام میشود.
