برگشت ادرار به کلیهها و مجاری ادراری، ممکن است به عنوان “ارتجاع ادراری” یا “واروی ادراری” نیز شناخته شود. این وضعیت زمانی رخ میدهد که ادرار به جای خروج از بدن، به سمت کلیهها و سایر مجاری ادراری باز میگردد. این ممکن است به علت مسائل مختلفی از جمله اختلالات ساختاری یا عملکردی در سیستم ادراری باشد.
معنای برگشت ادرار به کلیه ها چیست؟
برگشت ادرار به مفهوم جریان غیرطبیعی ادرار از مثانه به سمت بالا در داخل لولهها است، که باعث اتصال کلیهها به مثانه میشود. به طور معمول، ادرار از کلیهها به سمت مثانه جابهجا میشود. این مشکل اغلب در نوزادان و کودکان رخ میدهد، اما در بزرگترها نیز دیده میشود. اگر این اختلال به موقع درمان نشود، خطر افزایش عفونت ادراری افزایش مییابد که این موضوع میتواند به آسیب کلیهها منجر شود. در میان افرادی که به برگشت ادراری مبتلا هستند، عفونت دستگاه ادراری بسیار شایع است.
برگشت ادرار به دو شکل اولیه و ثانویه تقسیم میشود، که نوع اولیه آن به عنوان شایعترین حالت شناخته میشود. در واقع، علت این مسأله به شل بودن دریچههای ژنتیکی و ارثی بازمیگردد و از دوران جنینی وجود دارد. به این معناست که گاهی والدین این کودکان این اختلال را دارند، اما به دلیل عدم ظاهر نشدن هیچگاه تشخیص داده نمیشود.
لازم به ذکر است که برگشت ادراری میتواند منجر به عفونت ادراری شود، زیرا باکتریها به سمت کلیه حرکت کرده و باعث زخمزدایی میشوند. این زخمها میتوانند منجر به نارسایی کلیه، افزایش فشار خون، و عفونت کلیهها گردند.
انواع برگشت ادراری به کلیه ها
برگشت ادراری دارای دو نوع است:
برگشت ادراری مزمن
این نوع برگشت ادرار به مدت طولانی ایجاد میشود و افراد مبتلا به آن توانایی تخلیه ادرار از مثانه را به صورت کامل ندارند. در این حالت، تا زمانی که فرد به عفونت ادراری مبتلا نشده باشد، از مشکل خود آگاه نمیشود.
برگشت ادراری حاد
این نوع برگشت ادرار به صورت ناگهانی و با ناراحتی و درد شدید همراه است. در این حالت، با وجود پر بودن مثانه، شخص قادر به تخلیه ادرار نمیباشد. این وضعیت به شدت تهدیدآمیز است و نیاز به درمان اورژانسی دارد.
علائم برگشت ادرار به کلیه ها
علائم برگشت ادرار به کلیهها میتوانند عبارتند از:
- درد یا سوزش در هنگام ادرارگیری
- ادرار ناگهانی یا ادرار قطرهای
- ادرار بدبو
- تغییر رنگ ادرار
- ادرار خونی یا مخلوط با لطافت خون
- احساس فشار یا درد در منطقه کلیه
- ادرار ناپایداری یا ادرار ناقص
- افزایش فشار خون
- حملات عفونت ادراری مکرر
- تورم در مناطق مختلف بدن، به ویژه پاها
در صورت تجربه هر یک از این علائم، توصیه میشود به پزشک متخصص ادرار و کلیه مراجعه کنید تا تشخیص دقیق گرفته شود و درمان مناسبی اعمال گردد.
تشخیص برگشت ادرار به کلیه ها
برای تشخیص برگشت ادرار به کلیه ها در حالت کلی، از دو روش سیستوگرافی و عکس رادیولوژی مثانه به شکل اسکن رادیوایزوتوپ (هستهای) و استاندارد استفاده میشود. در این روشها معمولاً از سوند ادراری بهره گرفته میشود. لازم به ذکر است که یک روش غیرمستقیم برای عکسبرداری از مثانه نیز وجود دارد که نیازی به سوند گذاری ندارد، اما به دلیل حساسیت پایین، هیچجا در دنیا از جمله ایران، مورد استفاده قرار نمیگیرد. با این حال، باید به یاد داشت که سوند گذاری، علاوه بر این که برای کودکان و والدین کار ناخوشایندی است، هیچ گونه عارضهای ایجاد نمیکند و به دستگاه تناسلی دختران هیچ آسیبی وارد نمیسازد.
در واقع، حضور یا عدم حضور برگشت ادرار و درجه آن با توجه به عکس مثانه قابل تشخیص است. همچنین، با توجه به عکس مثانه، برگشت ادرار را میتوان به با توجه به شدت بیماری از جمله شدید، متوسط، خفیف یا درجه یک تا پنج تقسیم بندی کرد. پس از تشخیص رفلاکس ادراری، برای ارزیابی کارکرد و آسیب کلیه، اسکن کلیه ضروری میشود.
درمان برگشت ادرار به کلیه ها
همانطور که اشاره شد، برگشت ادرار به انواع خفیف، متوسط و شدید تقسیم میشود. درمان نوع خفیف آن تا سن 5 سالگی کودک معمولاً بهطور کامل موفقیتآمیز است. در این صورت، از آنتیبیوتیکهایی مانند تریمتوپریم و آموکسیسیلین برای درمان استفاده میشود. این داروها عفونت ادرار را کنترل کرده و احتمال ایجاد زخم کلیه را کاهش میدهند. پزشک ابتدا کودک را معاینه کرده و هنگامی که عفونت گسترش مییابد، داروی آنتیبیوتیک را تجویز میکند. همچنین، پزشک برای تشخیص باکتریها در ادرار، انجام مکرر آزمایش ادرار را توصیه میکند.
تحقیقات نشان داده است که مصرف آنتیبیوتیکها در درمان عفونت ادرار مؤثر است و مصرف طولانی مدت آن موجب آسیب دیدگی کلیهها نمیشود. از سوی دیگر، مصرف طولانی مدت آنتیبیوتیکها، مقاومت کودکان را نسبت به آنها افزایش داده و تأثیر آن را به حداقل میرساند. این مسئله ممکن است منجر به طولانی شدن فرآیند درمان شده و استفاده از داروهای قوی را الزامی سازد.
در مورد درمان برگشت ادرار شدید در کودکان، اگر بیماری پس از یک سال بهبود نیابد، نیاز به انجام عمل جراحی پیش میآید. انجام عمل جراحی در هر صورت، زمانی مناسب است که وجود التهاب کلیه توسط اسکنها تأیید شود. این عمل جراحی به روشهای مختلف انجام میشود؛ به عنوان مثال، جراح ممکن است برای حالبها دریچه جدیدی ایجاد کند تا از برگشت ادرار جلوگیری کند. در صورتی که کودک قادر به مصرف آنتیبیوتیک نباشد یا به دلیل مصرف طولانی مدت آنتیبیوتیکها به عفونت مجاری ادرار مبتلا شود، عمل جراحی لازم است.